Een uitspraak die mij mijn hele bewuste leven heeft begeleid is die van een wijze geweest, die ik een klein poosje in het krijgsgevangenkamp heb mogen beleven. En waarvan de grimmigheid van die uitspraak me eigenlijk geleidelijk aan pas duidelijk werd. Dat het me niet direct duidelijk was, kwam omdat de man zelf zo ongelooflijk vriendelijk was, waardoor zijn uitspraken een straling en een warmte hadden, die de diepgang wel eens een beetje verborgen, althans voor mij.
Hij zei namelijk op een ochtend tegen me: “Zolang je in slaap bent is jouw leven niet van belang. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor de wereld.”
Inleiding (fragment)
[download]
Dat is natuurlijk in een notendop eigenlijk alles. Maar ik heb pas naderhand begrepen dat hij dat letterlijk meende, dat je leven dan níet van belang was, noch voor jezelf, noch voor de wereld. Dat je dan niet meer bent dan een plant of een dier, die een functie vervullen. Maar dat je niet iets bent wat van zich uit iets volvoert, iets doet. Dan onderga je en je antwoordt daarop.
Ik denk dat dat inderdaad het grote probleem is: heb je in de gaten dat je een proces bent. Of ben je zó vereenzelvigd met dat proces en jouw reacties op dat proces – en dat betekent dus: je relaties die je hebt en de bezittingen die je hebt en de kennis die je vergaart en de ervaring die je opdoet – vereenzelvig je je daar zó mee dat dat proces doodloopt. Want dat is wat gebeurt, het loopt dood, het wordt vegetatief, er gebeurt niks meer.
Of kun je inderdaad jezelf als proces ervaren. Wat wil dat zeggen? Dat wil zeggen dat het nog steeds aan de hand is, dat het nog steeds verder gaat. En dat je niet in het kapelletje van de dood de plaatjes zit te bewonderen van het verleden. Want dat is waar het om gaat. Dat je jezelf kunt ervaren als iets in wording. ‘Ja,’ zeggen we dan, ‘je sterft.’ Maar ik bedoel letterlijk in wording. Daar heeft die dood heel weinig mee te maken, het proces gaat door.
Kunnen we dat beseffen dat we dat zijn: een proces in wording. Het woord ‘proces’ houdt dat eigenlijk in dat je steeds in wording bent. Dat is dus helemaal tegen de biologische opvatting van, je wordt en dan wordt je volwassen en dan ga je dood. Nee, dit is iets heel anders, it is een doorgaand proces.
En dat klopt een heel klein beetje met die opvatting van Gurdjieff over wedergeboorte. Hij zegt: wedergeboorte, dat is omdat je zo suf bent. Dan moet je aldoor maar hetzelfde weer leren, telkens maar weer tegen dezelfde dingen aanlopen en elke keer weer hetzelfde stomme doen. Dat is het.
Maar zodra je beseft dat je een proces bent, een niet eindigend proces, dan wordt het leven van vitaal belang. Want dan weet je dat elk moment, elke situatie, voor jou een kans is om dat proces voort te laten gaan. Dus niet een verdediging van de positie die je hebt, maar een uitdaging om verder te gaan. Om dus eigenlijk, als je dan al een vesting hebt opgebouwd, die vesting op te breken, hem los te laten en verder te gaan.
Veel van het leed wat wij hebben, doen we onszelf aan. We maken eerst een harde korst en dan gebeurt er iets, en die korst wordt aangetast en we willen dat herstellen… In plaats dat we zien dat het leven op allerlei manieren ons probeert duidelijk te maken waar het zit. Maar wij werken aldoor de andere kant uit. Daarom is het onverwachte in het leven, of het nu plezierig is of onplezierig ongelooflijk belangrijk. Want dat geeft je een kans, het onverwachte geeft je een kans.
En als je dit begrepen hebt, dan ben je ook bereid om zelf een beetje mee te helpen in die richting, door voor jezelf echt in je eigen leven onverwachte dingen te doen. Om jezelf als het ware uit te proberen: hoe staat het met me? Zit ik al lekker vast, of is er nog een mogelijkheid. Is er nog een mogelijkheid van beweging, van verandering.
Kun je jezelf ervaren als een proces. Want zodra je beseft dat jij dus een – ik kan het ook anders zeggen, dat jij een experiment bent, een kosmisch experiment bent, kun je het zo ervaren dat je niet klaar bent. Dat er nog ongelooflijk veel zal moeten gebeuren. Of blijft het alleen maar in je hoofd, wat ik nu zeg. Zeg je: oh, ja, dat is aardig gezegd, maar ik ga toch door met gezellig koffie te drinken en te leuteren over wat er gebeurd is…
Dus dat jij eigenlijk niet iets bent wat je pakken kunt – ja, je lichaam kun je pakken, natuurlijk. Maar dat wat je eigenlijk bent, dat is dus in de stroom.
Het moment dat je ook maar een vleugje hiervan beseft, een vleugje is voldoende, dan vallen automatisch die dingen die je tot nu toe problemen genoemd hebt, vallen weg. Want je ziet dat al die problemen zijn altijd hetzelfde, ze zijn een poging om iets in stand te houden wat gewoon wég moet, wat dóór moet.
Dit is dus helemaal in tegen onze hele directe spontane instinctieve gevoelens. Want die horen thuis in die andere orde van dingen, namelijk van geboren worden, opgroeien, volwassen worden, hoogtepunt bereiken en afsterven.
Je moet je goed beseffen, dat zijn twee hele verschillende processen. Het ene is een eeuwig terugkerend proces. Maar we hebben het wel nodig om in de vorm, om in dat tweede – wat wij dan de schepping noemen – te zijn. Om te zien, om te kunnen opmerken eigenlijk, wat we doen met dat oorspronkelijke gegeven, dat niet van de tijd is. Dat hebben we hartstikke nodig. Dus mensen die denken: O, dus… Nee, dat leven is ongelooflijk belangrijk. Dat leven wat we leven, dat geboren worden en alle sores die we dan nog hebben, dat is ongelooflijk belangrijk. Want daarin ligt de proef eigenlijk, de test, wat jij van dat eigenlijke proces, dat tijdloze proces, wat jij daarvan verwerkelijkt.
Maar snap je, dan heeft die verwerkelijking een heel andere richting. Dan is die verwerkelijking niet meer dat je iets gaat bouwen, maar dan is die verwerkelijking aan iets wat er is uitdrukking geven. Dan verandert het leven honderdtachtig graden. Dan bouw je niet meer naar iets toe, je werkt niet meer naar iets toe, maar je probeert steeds betere uiting te kunnen geven aan dat wat je écht bent.
Wat ik nu belicht heb is de positieve kant hiervan. De andere kant is natuurlijk dat, hoe beter je beseft dat je inderdaad een proces bent dat voortgaat zich verder te ontwikkelen – zowel in de diepte als in de breedte, in de verwerkelijking – hoe beter je beseft dat inderdaad je leven, als je dat niet beseft, van weinig belang is – hij zei ‘van geen belang is’, maar ik ben dan voorzichtiger, ik zeg: ‘van weinig belang.’
De volledige toespraak: www.maartenhoutman.nl
< terug naar Tao-zen meditatie