Toespraak v/d maand

Restloos leven is een kunst

+ NOTITIE✏️ bij Jezelf de gelegenheid geven om te veranderen , Toespraak voor maart 2025.

Lieve mensen, het zijn moeilijke tijden. Als je net gelezen en gezien hebt hoe de Oekraïense president Zelensky op z’n ziel is getrapt voor het oog van de wereld, geschoffeerd door onze ‘leiders’, dan voel je het ongeloof in je opkomen, de woede, en het mededogen. En je vraagt je af: hoe is dit in godsnaam mogelijk…

In ‘Jezelf de gelegenheid geven om te veranderen’ , Maarten’s toespraak voor deze maand, lijkt het wel alsof hij in dit verhaal over ‘aandacht’, precies op dit punt toewerkt:

“Je weet het héél erg goed wanneer je aandachtig bent, dat hoeft niemand je te vertellen.
Op dat moment accepteer je de wereld zoals die is. En jezelf ook.

En je blijft – laten we elkaar geen sprookjes vertellen – je blijft zien wat de tekorten zijn. Wat de ellende is in de wereld. Wat de moeilijkheden zijn vlak om je heen. Wat er met je partner gebeurt, met je naasten, met je kinderen. En dat is allemaal niet zo mooi, dat zie je heel goed.

Maar je wilt het niet meer weg hebben, dat is het grote verschil. Je ziet de onvermijdelijkheid van alles wat er gebeurt.

En je ziet ook dat het heerlijk zou zijn, als dat veranderen zou. En dan ben je terug bij jezelf, dan ben je niet meer buiten jezelf. Dan ben je terug bij jezelf, want dan weet je waar dat in zit.

Zo is dus dan de kloof geslecht tussen alles wat er in de wereld gebeurt, en wat jij bent en hoe jij leeft. Dan hoef je je dus niet meer in te spannen om de wereld te verbeteren, of jezelf te verbeteren. Je weet waar het van afhangt.”

Sitemap Tao-zen

Wolken

+ NOTITIE✏️ bij Jezelf de tijd geven , Toespraak voor februari 2025.

Vanmorgen was het even stil in huis. De dag van gisteren, waarin de onrust van de voorbije week wegebte, had nog nageklonken. De stilte overviel me terwijl ik naar de wolken keek. De lucht was blauw en daarin dreven ze voorbij. Het was alsof de tijd voor mijn ogen verstreek, schuld-loos, doel-loos. In dat stille moment was er niets dat aan me trok. Ik ging alleen maar mee met het verstrijken van de tijd.

Toen het weer voorbij was mijmerde ik verder over ‘de tijd’. Ik bladerde door de toespraken van Maarten en vond ‘Jezelf de tijd geven’, een toespraak uit Huissen, december 1999, zondag. En zo kwam het dat dit de toespraak van de maand februari 2025 werd.

Een toespraak opgenomen op video en ook als e-book uitgegeven (Tao-zen cahier 4#)

^{Klaaske Fokkens}

Het onbenoembare heden

_{Hanna Mobach, ‘Blauwe klokjes’, 1984. Penseeltekening op rijstpapier, 62x48cm}

Hoe belangrijk het uitgangspunt van de ‘eigen ervaring’ is op onze weg, bleek me weer eens naar aanleiding van het gesprek dat volgde op Durven zijn die je bent, een toespraak van Maarten Houtman tijdens de sessie van december 2005 in Mennorode – die ook de Tao-zen ‘toespraak van de maand’ voor januari 2025 is.

Dat gesprek begon als volgt:

Vraagsteller: Naar aanleiding van het gesprek gisteren over de Boddhisattva, aan wie Ton Lathouwers dat idee van het plaatsvervangend lijden verbindt, moet ik denken aan jouw verhaal over een heilige in het kamp. Je vertelde dat toen er iemand gemarteld werd, hij die ondersteunde en min of meer zijn lijden op zich nam.

Maarten: Dat was een heel bijzonder iets…

 vraagsteller: Maar dat was Jezus ook.

Maarten: Dat weet ik niet, daar ben ik niet bij geweest.
Dat is het grote punt, van Jezus hebben we verslag gekregen, op allerlei manieren, waarvan we niet weten of het juist is. Maar wat ik daar meemaakte, zag ik zelf gebeuren.

Protestants-christelijk opgevoed als ik ben, was het voor mij een kleine schok wat Maarten hier zei. Ik had het optreden van Christus altijd als een ‘gegeven’ beschouwd – een geloofsgegeven.

Geloof is eeuwenlang een kernwaarde geweest in onze samenleving, zo ben ik zelf ook opgevoed. Terwijl het uitgangspunt van de eigen ervaring daaraan voorbijgaat – radicaal, er zit geen millimeter ruimte tussen…
Dat kom je allemaal in je zelf tegen, hoe verder je gaat.
Dus dat ‘durf te zijn wie je bent’, is niet voor de poes, dat lijkt strijd te voorspellen, met jezelf, met je omgeving…
Gelukkig krijgen we wel een aanwijzing mee: dat alledaagse menselijke warmte, jou én de ander kan helpen dóór te gaan op die weg.

Onopzettelijk jezelf vergeten

+ NOTITIE✏️ bij In de pauze zijn , Toespraak voor november 2024.

“Ik realiseerde me dat mijn eerste pijn gewoon lichamelijke pijn was. En dat die eigenlijk helemaal niet erg was geweest als ik er niet van alles aan had toegevoegd, waardoor ik er twee dagen geestelijk ziek van werd. ...... En toch is het niet zo gemakkelijk om daar rekening mee te houden. Je moet heel alert zijn op de eerste pijn, de pauze en de tweede pijl. De kracht zit in de pauze. Dan kan je een andere weg kiezen: de gedachten wel zien, maar loslaten. Dat doen we door mindfulness te beoefenen en zacht te blijven.”
_{Sonja Gerrits, ‘Zen als lijfwijze’, 5 oktober 2024}

– Vraag: Dus het is een kwestie van overgave?
– Maarten: In zekere zin wel. Maar eigenlijk is het meer dat je er attent op bent. Dat is veel meer dan overgave, je verlangt ernaar.

– Vraag: Omdat het de aandacht afleidt van wat je wilt?
– Maarten: Omdat het iets is wat oneindig veel groter is dan wat je normaal kent. Het is heel vreemd dat we in de mystieke literatuur altijd heel lange verhalen lezen over de weg van de mysticus die eerst door de wolk der onwetendheid moet. Dat gebeurt allemaal nog van hieruit, het is niet van de mens die even zichzelf vergeten is, onopzettelijk – die pauze is een onopzettelijk jezelf vergeten zijn.
En het merkwaardige is dat mensen, na hier een heel lang leven aan gewerkt te hebben, allemaal tot een vergelijkbaar besef van die pauze-ervaring komen.
Theresa van Avila, die dat geweldige werk schreef over de Burcht van God, komt aan het eind van haar leven tot de conclusie dat alles wat nog beeld heeft, het niet is. Dat is eigenlijk precies hetzelfde.
_{Maarten Houtman, In de pauze zijn, sessie april 1997 in Huissen}

Sitemap Tao-zen

Je bent geen moment uit de stroom

Hanna Mobach, *Het jongetje Maarten kijkt naar de apen aan de rand van het oerwoud,* 1993

+ NOTITIE✏️ bij Juist in het meest onbelangrijke is het geheim verborgen , Toespraak voor oktober 2024.

“Op een dag vond die moeder dat het nu genoeg was. En die pakte het aapje resoluut beet en schoof het van haar rug af. Want het aapje wou natuurlijk heel gauw terug om er te blijven.
Toen had een ongelooflijke metamorfose plaats. Dat vrolijke, gelukkige aapje, werd opeens een angstig dier. Hij had zijn kameraadjes uitgedaagd, dat was nu helemaal afgelopen. Hij moest nu zich waarmaken in de wereld van de vorm, van alles wat er is.
En het was een ongelooflijke omslag. Hij was eerst uit de baarmoeder van zijn moeder gekomen. Maar op dat moment kwam hij uit de geestelijke baarmoeder, in de wereld waar alles verdedigd moet worden. Waar je moet blijven leven. Waar je een territorium hebt. Waar je bezit hebt. Waar je kennis hebt.
Al was dat dan allemaal alleen maar voor een klein aapje.  Maar zo is het voor ons ook…”
_{Maarten Houtman, ‘Juist in het meest onbelangrijke is het geheim verborgen.’}

Op 23 juni 2001 organiseerde stichting ‘Zen als leefwijze’ een Zen-ontmoetingsdag in Amsterdam, waarbij vier bekende leraren uitgenodigd waren: Jiun Roshi, Ton Lathouwers, Nico Tydeman en, uiteraard, Maarten Houtman.
Deze ‘pijlers van Zen’ – zoals ze met een knipoog naar het boek van Philip Kapleau: ‘De drie pijlers van Zen’ genoemd werden – vertegenwoordigden een breed spectrum van stromingen binnen de vaderlandse Zen. Ze hielden alle vier een inleiding, waarbij we die van Maarten hierbij presenteren als Toespraak v/d maand.

Mocht je ruimer geïnteresseerd zijn, dan kun je het verslag van de dag terugvinden op YouTube, in twee afleveringen:
‘Vier pijlers van Zen’, Deel 1, met de toespraken van Nico Tydeman en Ton Lathouwers.
‘Vier pijlers van Zen’, Deel 2, met de toespraken van Jiun Roshi en Maarten Houtman.

In de convocatie van het leraren-weekend van oktober 2000, deed Maarten een beroep op hen om aanwezig te zijn:
“Het is wenselijk dat op die dag, waar zoveel verschillende benaderingen, niet alleen van de leraren maar ook van de leerlingen, naar voren zullen komen, voor onszelf uit te maken wat voor ieder afzonderlijk het meest belangrijk is in de meditatie.”
En aan het slot zegt hij:
“Wat het bestuur van de Stichting heeft ondernomen is een waagstuk, dat door ons gesteund moet worden om het te doen slagen. Het is namelijk voor het eerst in Nederland dat deze groeperingen heel direct iets van elkaar vernemen en er hun voordeel mee kunnen doen.”

Nu, die dag wérd een succes, zoals uit het hilarische verslag van dagvoorzitter Ad Verhage valt af te lezen: Vier pijlers van Zen

_{Stichting ‘Zen als leefwijze’, 1 oktober 2024.}

Sitemap Tao-zen

Voorlopigheid

+ NOTITIE✏️ bij De schoonheid van het vergankelijke , Toespraak voor september 2024.

– Ik zal je daarna waarschijnlijk niet meer zien, mijn tijd is gekomen.
– Maar blijf ik in uw aandacht?
– Natuurlijk, dat heeft niet met het afleggen van dit lichaam te maken.
Li boog diep en voelde de hand van de priester op zijn hoofd.
Er ging een wonderlijke kracht van uit. Alles zou gaan zoals het moest.
_{Maarten Houtman, De droom van een dwaze monnik}

‘Blijf ik in uw aandacht, meester?’
De dwaze monnik Li – de hoofdpersoon uit Maartens roman ‘De droom van een dwaze monnik’ – lijkt zijn naam eer aan te doen met die vraag. Want hoe kan de meester aandacht voor hem hebben, als hij er straks niet meer is… Dood is toch dood?
Maar die meester beaamt het: ‘Natuurlijk, dat heeft niet met het afleggen van dit lichaam te maken.’
Dat lijkt ons een tegennatuurlijke wereld…

Als je Maarten over ‘het leven na dit leven’ hoort praten – zoals naar aanleiding van de vragen van Tom Boves uit een interview van Tijdschrift Zen^[1] – begin je zoetjes aan te begrijpen dat de grens tussen leven en dood voor hem fluïde is.
Er is meer tussen hemel en aarde – die klok hebben we allemaal horen luiden.

Nadat we De schoonheid van het vergankelijke uitgekozen hadden als Toespraak v/d maand, had ik die nacht een droom, waarin iemand me maar bleef vragen of Maarten Houtman nog leefde, of dat hij dood was.
Toen ik uit de droom ontwaakte, was ik danig in de war … ik had daar toch een eenduidig antwoord op kunnen geven…

Ik vertelde Klaaske de volgende ochtend van de droom. We kregen een gesprek over ‘loslaten’: dat je met sommige mensen bezig blijft, ook al zijn ze dood. Wil je ze wel loslaten?
Misschien werd ik met m’n droom over Maarten wel uitgenodigd om verder te gaan. Want is het niet de schoonheid van het vergankelijke, dat je, mét je verlies, het leven als nieuw kunt ontmoeten?

Blijft die vraag van de ‘dwaze monnik’, die stilzwijgend uitgaat van een wisselwerking tussen de voorlopige en de tijdloze werkelijkheid. Soms, als in een zuchtje wind, lijkt het er te zijn.

_{Hein Zeillemaker, 29 augustus 2024.}

____________________

[1] Tom Boves, Je bent een voorlopige uiting van iets wat je nooit kunt bevatten, interview met Maarten Houtman. Tijdschrift ZEN Nr. 80, winter 1999/2000, blz. 32-37

Sitemap Tao-zen

_{Afb. bovenaan: M.C.Esscher, Klimmen en Dalen, litho, 1960 (detail).
“...de bewoners van dit huizencomplex zijn misschien wel monniken, leden van een onbekende sekte Mogelijk is het hun rituele plicht om dagelijks enkele uren deze trap te beklimmen. Als ze moe zijn, mogen ze blijkbaar omkeren en afdalen in plaats van klimmen. Maar beide richtingen, hoewel zinvol, zijn even rusteloos. Twee weerspannige individuen weigeren vooralsnog om aan deze oefening mee te doen. Zij denken er het hunne van, maar misschien zullen zij vroeg of laat hun dwaling inzien.”
Zie www.mcescher.com voor de volledige afbeelding.}

Het levensweefsel

+ NOTITIE✏️ bij Je bent altijd verbonden

Een terugkerende vraag bij de rampscenario's van vandaag luidt: kunnen we er nog iets aan doen, kunnen we niet iets organiseren – in plaats van langs de kant te staan en af te wachten wat er verder gaat gebeuren.
Op de voorlaatste dag van de sessie van december 1984 in Eefde, ontspon zich een gesprek tussen Maarten en een leerling over die vraag: kunnen we met mediteren een verandering teweegbrengen? Het lijkt een vraag van alle tijden te zijn…
_{Hein Zeillemaker}

– Vraag: Maarten, een paar dagen geleden had je het erover dat, welke verandering je ook in de maatschappij aanbrengt, welke idealistische groep je ook organiseert, het gedoemd is te mislukken. En tegelijkertijd heb je gezegd dat de enige manier waarop de wereld ooit zal kunnen veranderen, is op deze weg (van meditatie) te gaan.
Wat ik me afvraag is, gesteld dat een aantal mensen het werkelijk lukt om een beetje verder op deze weg te komen, dan zijn er zoveel mensen die zich hier helemaal niet mee bezig houden… En ik ben bang dat het ook nooit zal gebeuren. Of omdat ze de kans er niet toe krijgen, of omdat ze er niet voor open staan. Zelfs degenen die het proberen is zo’n kleine groep – en die blijven ook meestal hopeloos steken – dat ik niet zie dat dat ooit een verandering te weeg kan brengen.

– Maarten: Ja, dat is typisch de vraag van het denken. Want – dat ben je je misschien niet bewust – dat betekent eigenlijk van zou ik hier nou eigenlijk aan beginnen, want het is een hopeloze zaak. Het aantal mensen wat hiermee bezig is is procentueel te verwaarlozen, de geweldige krachten die aan de gang zijn van destructie en vervuiling, die zijn geweldig groot. Dus wat heeft dat nu allemaal voor nut.
Maar het gaat voorbij aan het proces zelf, dat het mogelijk is dat een mens de betrekkelijkheid van zijn bestaan ervaart. En dat is niet te vergelijken, daar kun je niet van zeggen: het zijn er maar vierendertig op de drie miljard. Maar dat dat kan, is hetgeen waar het om gaat. En wat daar verder gebeuren gaat, dat weten we niet. Maar waar het eigenlijk om gaat – en dat onttrekt zich gewoon aan het hele mechanistische denken, want oorzaak en gevolg is een mechanistisch denken – is dat doordat zo’n mens verandert, doordat zo’n mens door dat hele proces heengaat en zichzelf als een vergankelijke uiting in het geheel ervaart, dat daardoor in het hele levensweefsel iets verandert.
Zoals je op heel kleine schaal kunt opmerken – dat is dan maar heel kleine schaal en maar heel flauw en niet te vergelijken met wat ik nu bedoel: dat is dat iemand die geordend, opgeruimd en opgewekt is, gewoon een totaal andere atmosfeer om zich heen verspreid – en dat is echt in het klein – dan iemand die in de zorgen zit, zwaar tilt aan alles en kankert.
Dus dit is een zo fundamenteel proces, dat verandert dus aan het wereldbewustzijn iets. Dus het onttrekt zich aan alle vergelijkingen, want het heeft er niet mee te maken. De wereld van de vergelijkingen is de wereld van ontstaan en van sterven. Dat is die wereld die altijd maar doorgaat, in de mate waarin wij ons daaraan conformeren, ons identificeren met die kant van onszelf die natuurlijk levensgroot aanwezig is – het is dus geen ontkenning, het is juist een herkenning ervan – , die maakt juist dat het ook altijd zo doorgaat.
Het probleem is eigenlijk: moet het nou altijd zo doorgaan. We weten niet anders in de loop van de geschiedenis dan dat het altijd op deze manier gegaan is. Alleen, we bezitten nu een geweldig technisch vermogen om nog grotere rampen te veroorzaken, dat is het verschil. Maar de kern is precies hetzelfde. En de vraag is: moet dat nu dus allemaal zo doorgaan. Er zijn inderdaad vele mensen die zeggen: ja, zo zal het wel altijd doorgaan… En daar kun je dan over strijden, maar het heeft er helemaal niet mee te maken. Het is een totaal ander iets.
_{Uit: Het besef dat je het onuitsprekelijke bent
Eefde december 1984 | Zaterdagavond}

Sitemap Tao-zen

_{Afb. bovenaan: Logo dat Hanna Mobach ontwierp voor de uitgaven van stichting ‘Zen als leefwijze’. Van twaalf voorstudies maakte Hanna een collage, die boven de toespraak v/d maand staat.}

Waar alle tegenstellingen ophouden, ook in jezelf

^{✏️ NOTITIE bij Zoals je een kopje oppakt, zo is je leven, toespraak voor juli 2024.}

Tijdens de wekelijkse bijeenkomst van onze toenmalige Amsterdamse huiskamergroep viel me een keer een uitspraak van Maarten in, waarin hij een toestand beschrijft ‘waarin alle tegenstellingen ophouden’.
Terwijl ik daar op mijn meditatiebankje zat, stormde het vanbinnen – de eeuwige worsteling met de wereld en met de mensen om je heen. Toen viel me dat citaat in.
Dat gaf me een geweldige troost. Plotseling leek het vanzelfsprekend dat die toestand ‘waarin alle tegenstellingen ophouden’, mogelijk is, ik wist gewoon dat het zo was…
Maar ik voelde ook dat er nog iets aan ontbrak, er hoorde nog iets bij. Maar wacht eens … ja, dat was het: Maarten had die toestand omschreven als dat alle tegenstellingen ophouden in jou.

De cirkel was rond: je kunt aan al die conflicten met de wereld en met de mensen, niets veranderen. Het kan alleen maar tot een einde komen in jou.
Dat gaf een plotselinge kalmte … dat de wereld en de mensen mochten zijn wat ze zijn, maar dat er in mij vrede moest komen.

Natuurlijk zocht ik het citaat op. Het bleek de slotpassage te zijn van een welbekende toespraak van Maarten, Zoals je een kopje oppakt, zo is je leven. Ik had er zelf ooit een boekje in versvorm van gemaakt:

V

Als je ziet
dat er akelige dingen gebeuren
– dat zie je in deze wereld
waar wij in leven onophoudelijk –
kun je daar iets aan doen,
voor zover jij daartoe in staat bent.
Maar je bent niet almachtig,
je kunt het niet tegelijk goedmaken,
je kunt er alleen bijblijven,
je niet afwenden –
ook van waar je het oneens mee bent,
waar je boos over bent
en misschien wel terecht boos,
maar blijf erbij.
Want anders wend je je af,
en het is akelig
als je je afwendt
als je het niet meer wilt
als je zegt:
‘… nou wil ik er niks meer over zeggen.’
Dat kán niet,
je moet altijd door,
steeds dieper –
tot je daar bent
waar het ophoudt,
waar alle tegenstellingen ophouden,
ook in jezelf.
Dan ga je merken
dat er geweldige macht is in de wereld,
een geweldige kracht
die zo ontzettend groot is,
daar kun je geen voorstelling van maken.
Die is er altijd
en jij hoort daarbij.
En jij kunt jezelf laten veranderen.
Je hoeft er niets aan te doen
dan er open voor te zijn,
dan ervan te weten –
en te kunnen zeggen:
‘niet mijn wil geschiede, maar uw wil.’

_{Maarten Houtman
Vogelenzang, 11–13 oktober 1996, zondagmorgen
Zie ook: Zeven poëtische sessie-toespraken.}

_{Hein Zeillemaker, 30 juni 2024}

Sitemap Tao-zen

_{Foto bovenaan: Portret Hanna Mobach en Maarten Houtman, 2005. Foto Ingrid Bakker}

Wat heb ik met oorlog te maken

_{Convocatie Tao-zen weekend mei 2003}

^{✏️ NOTITIE bij de Toespraak v/d maand juni 2024}

Ik heb het vaak gedacht en tegelijk geweten dat het onzin is. Natuurlijk heb ik ermee te maken, maar als dat zo is moet ik mijn hele leven veranderen en dat kan ik niet.
Of wil ik het niet?
Een angstaanjagende vraag.
Maar ik zal er toch op in moeten gaan voordat ik dood ga. Waarvoor was ik anders op aarde. Al het andere waar je je druk over kunt maken verdwijnt in verhouding daartoe in een afgrond die je niet kunt dichten.
Ga er maar op in, uitstel is afstel.
Hoe zouden anderen hiermee omgaan? Uitstel. Wat zij doen is hun zaak.
Waarschijnlijk hetzelfde uitstel als van mij.
Als ik nu ga… Alweer denken.
Nu…

We kunnen proberen er samen zó op in te gaan dat er toch iets verandert.
Hoe, wanneer? Is dat nog van belang?

_{Maarten Houtman}

Sitemap Tao-zen

 Afbeelding boven: HANNA MOBACH, The Lovers, 1997. Houtskool op papier, 64x49cm

Het ongewetene

^{✏️ NOTITIE bij Wie ben ik?, toespraak voor mei 2024}

Op de vierde ochtend van een taozen-vijfdaagse in Huissen, in december 2002, vertelde de toen 83-jarige Maarten Houtman hoe hij zijn toespraken inging. Heel praktisch eigenlijk. Hoe hij eerst het ‘ongewetene’ ruimte gaf door zijn volle aandacht te richten op achtereenvolgens zijn adem en de energie in zijn lichaam – en dan pas op wat er zich vóór hem ontvouwde. Te weten: een groep nieuwsgierige leerlingen plus een radiator, die hij dankzij die voorbereiding kon zien als verschijningsvormen van datzelfde ongewetene.

Simpelweg gadeslaan hoe je bent, wat er in je lichaam gebeurt, dat is kennelijk de ingang. Alleen maar kijken, ook naar de gevoelens, gedachten en grote vragen die daarmee kunnen opkomen. Steeds opnieuw. Als ik Maarten goed begrijp ligt daar de sleutel om blijvend voeling te krijgen met het mysterie waaruit we geboren zijn. Maar ook om te begrijpen hoe onbelangrijk we eigenlijk zijn, en hoe groot tegelijkertijd onze verantwoordelijkheid is. Pardon? Voor mij persoonlijk ligt dat begrijpen nog niet om de hoek, heb ik het idee. Maar ik ben benieuwd.

_{Simon Kneppers, 30  april 2024}

< Sitemap Tao-zen